امت عاشورایى

«عاشورا »

در متن زندگى شیعه و در عمق باورهاى پاک او جریان داشته و«نهضت کربلا»،در طول چهارده قرن،با کوثرى زلال و عمیق،سیراب کننده‏جانها بوده است.هم اکنون نیز عاشورا،کانونى است که میلیونها دایره ریز و درشت از ارزشها،احساسها، عاطفه‏ها،خردها و اراده‏ها بر گرد آن مى‏چرخد و پرگارى است که‏عشق را ترسیم مى‏کند.بى شک،محتواى آن حماسه عظیم و انگیزه‏ها و اهداف و درسهایش یک‏«فرهنگ‏»غنى و ناب و الهام بخش را تشکیل مى‏دهد و در حوزه وسیع تشیع ودلباختگان اهل بیت،کوچک و بزرگ و عالم و عامى،همواره با«فرهنگ عاشورا» زیسته،رشد کرده و براى آن جان باخته‏اند،تا آنجا که در آغاز تولد،کام نوزاد را باتربت‏سید الشهدا«ع‏»و آب فرات بر مى‏دارند و هنگام خاکسپارى،تربت کربلاهمراه مرده مى‏گذارند و در فاصله ولادت تا مرگ هم به حسین بن على‏«ع‏»عشق‏مى‏ورزند و براى شهادتش اشک مى‏ریزند و این مهر مقدس،با شیر وارد جان‏مى‏شود و با جان به در مى‏رود. ضرورت کار در باره نهضت کربلا،تاکنون بسیار نوشته،سروده و تحقیق شده است وصاحبان فکر و قلم از زوایاى مختلف و با دیدهاى گونه‏گون به این حماسه‏نگریسته‏اند،بگونه‏اى که مجموعه آثار مربوط به قیام کربلا و مسائل جنبى آن،کتابخانه عظیمى را تشکیل مى‏دهد،اما...همچنان زمینه و میدان براى‏پژوهش و عرضه‏هاى جدید در این باره باز است.بقول‏«صائب‏»: یک عمر مى‏توان سخن از زلف یار گفت×در بند آن مباش که مضمون نمانده است‏هدف از تدوین این فرهنگنامه،آن بوده که یک مجموعه یک جلدى،فشرده،دم دست و کار بردى،حاوى لازمترین دانستنیها پیرامون موضوعاتى‏که به آن نهضت جاوید چه در عصر حادثه،چه زمانهاى پس از آن تا امروز مربوطمى‏شود،ارائه گردد.از این رو مدخلهاى کتاب که به ترتیب الفباست،اشخاص،گروهها،جاها،کتابها،اصطلاحات،سنتها،شعایر،تعالیم مکتبى و محورهاى‏دیگر را که به نحوى در ارتباط با فرهنگ عاشوراست‏شامل مى‏شود. در باره اغلب عنوانهاى این فرهنگنامه مى‏توان مقاله مبسوط،حتى جزوه وکتاب نوشت-آنگونه که نوشته‏اند-لیکن هدف این بوده که در حداقل عبارات ودور از شرح و بسط غیر ضرورى و قلمفرسایى،مفیدترین آگاهیهاى لازم به‏خواننده داده شود.ناگفته نماند در برخى عناوین هم در منابع مختلف مطلب‏چندانى به دست نمى‏آید،بخصوص پیرامون بعضى از شهداى کربلا.از این روآگاهیهاى داده شده گاهى بسیار اندک و احیانا غیر کافى است. تدوین و ارائه یک دایرة المعارف کامل و شامل،که به چندین مجلد قطوربالغ گردد،کار یک گروه،آن هم در چند سال و با امکانات پژوهشى گسترده است(همچنانکه طبق اطلاع نگارنده،برخى مراکز در تهران،قم و مشهد چنین‏انگیزه و انگاره‏اى دارند و به کار مشغولند)و سالها باید انتظار کشید تا آن تلاشهابه ثمر برسد و فیشها کتاب شود. اگر در این کتاب با برخى کاستیها روبرو شوید،آن را به حساب فردى بودن‏کار بگذارید.در عین حال از تذکرات و پیشنهادهاى اهل نظر در تکمیل این مجموعه،مشتاقانه استقبال مى‏شود. امید مى‏رود این اثر براى همه شیفتگان اهل بیت عصمت‏«ع‏»که دل در گروعشق ابا عبد الله‏«ع‏»دارند و سر بر آستان ولاى او مى‏سایند،بویژه فرهنگیان،نسل جوان کتابخوان،مبلغان، سروران روحانى،مداحان و ذاکران،بسیجیان‏عاشورایى و امت‏حزب الله مفید باشد.نظام ارتباطى یکى از مزایاى این فرهنگ نامه آن است که در پایان اغلب مطالب مربوط به‏هر عنوان،با«فلش‏»به کلماتى ارجاع داده شده که آنها در این کتاب مورد بحث‏قرار گرفته است.با مراجعه به مدخلهاى مشابه و نزدیک به هم یا مرتبط،مى‏توانید اطلاعات بیشترى به دست آورید.مثلا در آخر«اهل بیت‏»چنین آمده‏است‏«-عترت،بنى هاشم‏»و در آخر«تربت‏»آمده است: «-بوى سیب،تسبیح تربت،چاووش خوانى،فرات‏»که به هر کدام از آنها مراجعه شود مطالبى‏مرتبط با موضوع تربت دیده مى‏شود.ایجاد این‏«نظام ارتباطى‏»بین مدخلها،بهره ورى خواننده را از کتاب افزایش مى‏دهد. مدخلهاى ارجاعى تعدادى از مدخلها نیز با فلش به مدخل دیگرى ارجاع داده شده است، مانند: خون خداباب الحوائج‏پیروزى‏دفن اجساد شهداکه باید مطلب را در عنوان دوم جستجو و مطالعه کرد. منابع جنبى یکى از راههاى‏«ماخذ شناسى‏»در باره موضوعات مختلف،دقت در کتابنامه و فهرست منابعى است که در پایان کتابها و مقالات یا در ذیل صفحات‏ارائه مى‏شود.در این مجموعه،در پا نوشت صفحات علاوه بر ماخذ مطالب،گاهى کتابها و منابع دیگرى نشانى داده شده است که براى علاقه‏مندان تحقیق‏و مطالعه بیشتر سودمند است.البته نام این کتابها در فهرست منابع پایان‏کتاب،نیامده است،زیرا اغلب جنبه معرفى داشته نه آنکه چیزى از آنها نقل‏شده باشد،مثل آنچه در پاورقى مدخلهاى وقف،عبد الله بن عباس،فسادبنى امیه،کوفه، مدایح و مراثى،ادبیات عاشورا،اصحاب امام حسین‏«ع‏»و...آمده‏است. فهرست موضوعى گرچه پیشنهاد برخى آن بود که این مجموعه،فصل فصل موضوع بندى وتنظیم شود،ولى به نظر رسید ترتیب مطالب بر اساس الفبایى عنوانها،خواننده‏را زودتر به موضوع مورد نظر مى‏رساند.براى مطالعه و باز یافتن موضوعات‏خاص نیز،فهرستى از همه مدخلهاى مطرح شده در کتاب،در پایان آمده که‏بصورت موضوعى تنظیم شده است. موضوعات آن فهرست اینهاست:اشخاص،موضوعات و مفاهیم،جاها و شهرها،ابزار و وسائل، حادثه‏ها،اشیاء و پدیده‏ها،اصطلاحات،کتابها،گروهها. امید است این تلاش کوچک،مورد قبول خداوند و عنایت ابا عبد الله‏الحسین‏«ع‏»قرار گیرد و کمترین اداى دین به پیشگاه آن مولاى کریم و خدمتى‏ناچیز در مسیر احیاگرى نسبت به آن حماسه ماندگار و ترویج‏«فرهنگ عاشورا» به شمار آید.